SINOPSIS CERITA WAYANG

SINOPSIS

CERITA WAYANG

1.     Sayembara ing Pancala

Swasana sepi, swarane angin lan kemrisike gegodhongan katiyup angin. Dewi Kunthi lagi rembugan karo Pandhawa. Minangka ibu, Dewi Kunthi kudu bisa gawe gedhe atine para putra, kamangka atine dhewe satemene lagi sedhih. Pandhawa ngrasa yen dheweke wis urip suwe ing wana (alas). Amarga kena tipu saka Kurawa. Dewi Kunthi nyoba nentremake atine putra-putrane. Minangka lagi dicoba kuwi kudu sabar lan aja lali tetep muji syukur marang sing nggawe urip. Kabeh kuwi bakal ana balesane saka Sing Kuwasa. Lan prelu dieling yen Maha Agung ora bakal menehi pacoban ngungkuli kakuwatane awake dhewe.

Dewi Kunthi lan putra lima banjur semadi. Bhatara Darma tumeka. Dewi Kunthi lan Pandhawa sungkem bebarengan kanggo nuduhake rasa bektine marang Bhatara darma. Bhatara Darma ngendika yen ing Pancala lagi ana sayembara menthang langkap. Apike yen Arjuna melu sayembara iku. Yen Arjuna bisa menthang langkap pusaka iku, dheweke bakal entuk Dewi Drupadi. Nanging, supaya ora ketauan marang Kurawa, Arjuna kudu nyamar (nganggo sandhangan Brahmana) lan ganti nama Resi Margana. Bima uga nyamar dadi puthut lan ganti nama dadi Bayusuta.

Reden Drestajumena sing nata lakune sayembara. Para ksatriya ngenteni gilirane menthang langkap. Duryudana maju ndisikan. Nanging, nembe arep nyedaki wae dheweke wis menthal. Sabanjure Duryudana, Dursasana sing maju. Nasipe padha karo Duryudana. Sawise prabu Duryudana yaiku Resi Margana sing pawakane klemak-klemek. Resi Margana bisa menthang langkap pusaka iku. Kabeh kaget amarga ngerti yen Resi Margana iku sajatine Raden Arjuna, lan puthut Bayusuta iku sajatine Bima. Para Kurawa ora trima yen Pandhawa sing menang. Kurawa nyerang Arjuna lan Bima, banjur padha perang. Nanging, Kurawa kalah lan akhire mundur.

Prabu Drupada bungah atine amarga sing bakal mantune yaiku satriya Pandhawa.

2.     Ah, Cublak Temen Aku

Prabu Rama Wijaya lan para sederek uga wanara lagi kumpul kanggo ngrembug cara nylametake Dewi Shinta saka Ngalengka., kerajaane Rahwana. Dina kuwi Prabu Rama Wijayanguji kasetyaane Jaya Anggada, salaku anak angkate kanggo mbuktekake yen dheweke bisa nggawa Shinta menyang Rama lan dheweke ora kalah karo Anoman.

Prabu Rama Wijaya ngendika yen Jaya Anggada kudu wani nglawan Rahwana, sebab sing becik iku ditrapake. Jaya Anggada nyanggupi anggone Rama Wijaya ngendika.

Sesuke Jaya Anggada pamit marang Prabu Rama Wijaya. Jaya Anggada dikancani para Wanara lan Kakang Kapi Anila. Anggone tumuju marang Ngalengka ora nganggo jalur dharat, nanging padha malumpat-malumpat saka wit siji marang wit liyane.

Ing dalan, rombongan mau kapethuk karo para reksasa, banjur padha perang. Wanara, ana sing padha gugur. Jaya Anggada ngaturi yen becike Kakang Kapi Anila supaya bali menyang Sweta Giri, amarga anggone mlaku wis ora adoh maneh.

Jaya Anggada tekan Ngalengka ing wayah bengi. Dheweke keturon ana ing pucuk wit ringin gedhe sing manggon ana ing tengahing alun-alun Ngamarta. Esuke Jaya Anggada tangi amarga krungu swara prajurit reksasa Ngalengka lagi padha baris. Salah sijining prajurit mau ana sing ngonangi Jaya Anggada. Banjur Jaya Anggada dikepung lan dadia perang.

3.     Kumbayana Lelana (2)

Bambang Kumbayana mlaku sempoyongan, amarga awake cacat (rai bonyok, mripat siwer, dhadha dhesok, lsp). Kuwi amarga diajar marang Patih Gandamana. Bambang Kumbayana nemoni Resi Krepa, sing bisa nambani lelara. Bambang Kumbayana lan Resi Krepa padha dedhongengan. Miturut Resi Krepa, Patih Gandamana Iku pancen sekti. Gandamana iku patih ing negara Ngastina. Nalika semana lagi dumadi paprangan antarane Ngastina lumawan Praja Pringgandani. Satekane Patih Gandamana ing Pringgandani, dheweke langsung dikrubut dening Brajadhenta sakadang. Patih gandama dikepruk nganggo watu lan wis dianggep tiwas.

Harya Suman menehi kabar marang Ngastina, yen Patih Gandamana iku wis tiwas. Harya Suman uga pengin ngepek garwane Patih Gandamana, Dewi Saraswati. Nanging Dewi Saraswati ora gelem lan milih mati tinimbang dadi bojone Harya Suman.

Patih Gandamana sing dikira wis tiwas, jebule isih urip. Patih Gandamana duka amarga garwane seda dening Harya Suman. Patih Gandamana ngoyak lan ngajar Harya Suman kanthi babak belur. Prabu Pandhu sing mangerteni tumindake patihe kaya mangkana, banjur ngusir Patih Gandamana, lan sing dadi patih ing Ngastina yaiku Harya Suman, kanthi jejuluk Patih Harya Sengkuni. Patih Gandamana muluh menyang asale, yaiku Pancalaradya.

Bambang Kumbayana sawise krungu crita saka Resi Krepa, dheweke tetep dendam marang Patih Gandamana.bambang Kumbayana nunggu wektu sing prayoga kanggo males larane.

Adipadi Dhestarastra kelingan yen awake dhewe tau diwenehi piweling saka Prabu Pandhu kanggo menehake lenga tala marang Pandhawa. Nanging Jaka Pitana ora sarujuk amarga putrane Dhestarastra kuwi bapake Jaka Pitana, dudu bapake Pandhawa. Bratasena ora sarujuk marang Jaka Pitana, miturut Bratasena, Dhestarastra mung dititipi, lan titipan iku kudu diwenehake marang Pandhawa. Prabu Pandhu uga bapake Pandhawa.

Lenga tala iku direbutake amarga kasiyate bisa gawe kebale awak saka gegaman landhep yen awake dhewe diblonyohi nganggo lenga tala.

4.     Kumbayana Lelana (3)

Wajahe Jaka Pitana katon kuciwa. Amarga Jaka Pitana ngrasa yen Bapane, Adipati Destharastra kurang adil. Miturut Jaka Pitana, Kurawa uga duwe hak kanggo nduweni lenga tala. Nanging, miturut Destharastra sing nduweni hak iku ya Pandhawa, amarga lenga tala iku titipan saka Pandhu, kanthi piweling yen Pandhawa wis gedhe Destharastra dikongkon menehake lenga tala marang Pandhawa.

Destharastra duweni usul yen gendul lenga tala arep diuncalake saadoh-adohe. Sapa sing bisa nemokake gendule, ya kuwi sing duwe wewenang kanggo duweni lenga tala iku.

Gendul lenga tala dibalangake dening Destharastra, lan gendul kuwi cebloke ana ing njero suwur Jalatundha sing dianggep wingit. Kurawa lan Pandhawa mung mondar-mandir ing sisih sumur, amarga padha bingung piye carane njupuk lenga tala iku. Ora let suwe Kumbayana lewat lan menehi pitulungan. Kumbayana nglumpukake suket teki lan disambung-sambung banjur dicemplungake ing njero sumur. Gendul lenga tala nyangkut ana ing suket teki iku.

Weruh gendul lenga tala wis bisa kajupuk, Kurawa lan Pandhawa rebutan. Kumbayana menehi sarat yaiku sapa sing bisa mateni Patih Gandamana, Patih ing nagari Pancalaradya, kuwi sing entuk wewenang duweni lenga tala.

            Kurawa mangkat menyang Pancala. Satekane ing Pancala, Kurawa ngajak tanding Patih Gandamana, nanging wektu perang Kurawa kalah. Beda karo Kurawa, Pandhawa malah matur apik-apikan marang Patih Gandamana babagan lenga tala. Patih Gandamana njaluk ditemokake marang Kumbayana.

            Wektu Kumbayana ketemu karo Patih Gandamana, Kumbayana arep mateni Patih Gandamana, nanging ora kelakon, amarga Prabu Drupada rawuh lan ngendika yen Kumbayana arep diwenehi Kadipaten Sokalima kanggo nebus kasalahane Patih Gandamana, lan lenga tala diwenehake marang Pandhawa.

5.     Anoman Duta

Prabu Rama ngutus Anoman menyang Alengka kanggo nylametake Dewi Shinta.  Anoman dipilih, sebab Anoman duweni kesakten bisa mabur lan dirasa bakal bisa luwih cepet tekan Alengka. Anggone menyang Alengka, Anoman dikancani Punakawan, nanging Punakawan dilebokake ana ing kancing gelunge Anoman.

Ing sawijining dina, Anoman lunga menyang kahyangan lan njaluk tulung marang Batara Surya supaya naleni matahari. Batara Surya ora gelem, akhire padha gelut. Semar sing misah Anoman lan Batara Surya. Semar iku bapake Batara Surya. Semar ngomong yen Batara Surya kudu manut parentahe Anoman. Batara Surya gelem manut nanging marga sing njaluk bapake dhewe. Banjur Batara Surya naleni matahari, lan bakal ngeculake matahari yen Anoman wis tekan Pancawati.

Pinuju Alengka, Anoman nglewati segara. Nalika lewat ndhuwure segara, Anoman kasedhot raksasa Wil Kataksini lan mlebu menyang wetenge. Ana ing wetenge, Anoman nendang-nendang lan nyakar-nyakar wetenge. Wil Kataksini ora kuwat, banjur muntah. Ora let suwe Wil Kataksini tiwas.

Anoman wis ora kuwat mabur maneh. Anoman nempuh jalur dharat. Anggone mlaku wis suwe banget. Anoman kesel lan semaput. Punakawan mapah Anoman mlebu menyang goa Windu. Ing njero goa ana pertapan ayu, Dewi Sayempraba, mantan garwane Prabu Dasamuka. Dewi Sayempraba nambani Anoman. Suwe-suwe Dewi Sayempraba tresna marang Anoman, samono uga Anoman tresna marang Dewi Sayempraba.

Anoman kemutan marang tugas sing diwenehi marang Prabu Rama, Anoman banjur neruske perjalane menyang Alengka. Anoman weruh sinar putih sing padhang banget. Sinar kuwi nggawe mripate Anoman wuta. Punakawan sing nggolekake obat, banjur ketemu karo Garuda Sempati. Sempati netesake ilere ing mripate Anoman, banjur mari. Sempati uga crita yen Garuda Jatayu tiwas amarga arep nulungi Dewi Shinta sing diculik Prabu Dasamuka.

Anoman menyang Alengka.

Ing Alengka, taman Asoka, Anoman weruh yen Dewi Shinta lagi sedhih. Anoman ngajak Dewi Shinta mulih menyang Ayodya supaya ketemu karo Prabu Rama. Nanging Dewi Shinta ora gelem, sabab Dewi shinta mung gelem mulih yen dipethuk langsung marang Prabu Rama. Dewi Shinta malah nitipake sisire kanggo Prabu Rama. Anoman uga menehake ali-aline Prabu Rama kanggo Dewi Shinta.

Indrajid weruh yen Anoman lagi ana ing taman Asoka. Banjur laporan marang Prabu Dasamuka. Prabu Dasamuka ngongkon Indrajid supayanyekel Anoman lan ngobong Anoman.

Nalika diobong, Anoman ora mati. Anoman malah mabur lan nguncalake geni menyang Alengka. Alengka banjur kaobong.

Anoman mulih menyang Pancawati lan crita marang Prabu Rama. Prabu Rama nyiapake strategi lan prajurit kanggo nyerang Alengka.

6.     Ala Kaina

Ana ing alas gung liwang-liwung urip buta bajang kang elek rupane. Dheweke rumangsa sepi amrga ora ana sing gelem dicedaki marang dheweke. Buta bajang iku jenenge Sukasrana. Sukasrana banjur nglakokake tapa brata. Nalika iku tumurun Hyang Ismaya, Hyang Ismaya ngendika yen sukasrana iku sajatine putrane Maharesi Jamadagni ing padhepokan Harga Sekar. Sukasrana dibuwang nalika lair amarga wujude elek. Sukasrana njaluk mati marang dewa, nanging panjaluke kuwi ora dikabulake marang dewa.

Sesuke Sukasrana weruh Sumantri (kangmase) lagi latian manah ana ingpadhepokan Harga Sekar. Nalika lagi manah, anak panahe tumuju marang Sukasrana, Sukasrana banjur njepit anak panah mau nganggo drijine. Sumantri ora ngerti sapa buta bajang sing ana ing ngarepe kuwi. Sukasrana ngomong, yen dheweke kuwi putrane Maharesi Jamadagni. Nanging Sumantri ora percaya. Wong loro kuwi gelut lan menang Sukasrana. Sukasrana gelem nglawan sing ditresnani amarga mung arep nguji kakuwatane kangmase wae. Sukasrana banjur njlentrehake kabeh asal-usule marang Sumantri. Sumantri akhire bisa narima yen Sukasrana iku adhine, banjur padha sikepan.

Sumantri ngajak Sukasrana mlebu menyang padhepokan. Rama lan biyunge uga wis bisa narima Sukasrana. Sukasrana urip seneng karo kulawargane.

Sukasrana numindakake tapa brata. Sawise tapa brata, dheweke kangen marang kula wargane, luwih-luwih karo kangmase. Anggone nggoleki kangmase ora ketemu. Dheweke banjur njaluk katrangan saka ramane.

7.     Putri Puspa Cendhana (3)

Wengi iku, Raden Nagatatmala, Gareng, Petruk, Lan Bagong lagi bingung nentokake arah, sebab dheweke lagi ana ing prapatan. Semar menehi usul yen becike njupuk dalan maneengen, dalan sing peteng lan runggut. Nanging, Gareng, Petruk, lan Bagong ora sarujuk, lan njaluke lewat dalan sing mangiwa, dalan sing padhang. Semar matur, yen arep milih dalan iku miliha sing peteng, merga sing peteng iku yogya. Akhire, kabeh padha manut karo Semar.

Kedaden tenan, yen dalan manengen kuwi isine mung alas sing peteng ndhedhet. Punakawan lan raden Nagatatmala mlaku tekan tengahing alas. Banjur padha ngaso lan semadi. Nalika lagi semadi, ana macan sing lagi nggareng. Macan kuwi lakune selot nyedaki Punakawan lan Raden Nagatatmala. Gareng, Bagong, lan Pertruk wedi, banjur padha mlayu.

Macan nyedaki Raden Nagatatmala lan arep nyengkrem, Raden Nagatatmala wis siap-siap malumpat. Akhire, dadia perang, Raden Nagatatmala nglawan macan sing gedhene sakebo lan lincahe kaya Si Kancil. Wektu kuwi Raden Nagatatmala kalah. Banjur Semar nggolek senjata ampuh kanggo mbiantu Raden Nagatatmala. Semar nemokake senjata pemungkas yaiku ‘Nila Kawak rupa Ijo’. Nanging Raden Nagatatmala malah nyepelekake tanduran iku. Barang wis krasa kapepet, Raden Nagatatmala nggunakake tanduran kuwi. Saketika macan kuwi lumpuh lan ganti wujud ‘Bhatara Sambu’. Raden Nagatatmala diwenehi wit sing jenenge ‘Kayu Cendhanasari’ marang Bhatara Sambu.

 

8.     Bektiku Kanggo Pepundhen

Dina iku Antareja lagi latian nambah kakuwatane kro Eyang Antaboga. Antareja latian kanthi telung puluhnem jurus. Nalika wis rampung latiane, Antareja takon marang eyange, bapake kuwi sabenere sapa? Eyang Antaboga ngendika yen bapake kuwi Raden Werkudara, satriya ing Jodipati.sawise ngerti sapa bapake, Antareja pamit marang Eyang Antaboga lan ibune Bhatari Nagagini, yen dheweke arep tilik bapake.

Ing dalan, Antareja gumun weruh prau, amrga dheweke ora tau weruh wujute prau sing asli, nanging wis tau weruh saka gambar sing dituduhi marang Eyang Antaboga (Antareja, Eyang Antaboga, lan Bhatari Nagagini urip ing puser bumi). Ing njerone prau ana wong wadon, nanging ora obah. Antareja nyedaki wong wadon mau, jebule wis mati. Banjur ditetesi nganggo banyu ‘sacipta dadi’ lan wong wadon kuwi urip maneh. Wong wadon kuwi jenenge Dewi Warasembadra garwane Raden Janaka. Dadi Warasembadra kuwi isih bulike Antareja.

Satekane ing Ngamarta, Antareja kapethuk karo bapake, Raden Werkudara. Antareja seneng bisa urip bareng karo bapake ing praja Ngamarta. Antareja tresna marang Dewi Pregiwati amarga parase sing ayu, Dewi Pregiwati uga tresna marang Antareja. Sakloron kuwi banjur bebojo, amarga wis oleh restu saka kulawargane. Antareja lan Dewi Pregiwati kagungan putra, jenenge Raden Danurwenda.

Nalika Harya Sengkuni nipu para Pandhawa, Pandhawa kudu diasingke ing alas kanthi wektu 12 taun. Antareja, putrane, lan bojone bali menyang puser bumi. Sanajan wis 14 taun, dheweke krungu kabar yen Pandhawa wis ngaton lan arep njaluk bali Ngamarta, nanging ora oleh marang Kurawa. Banjur Kurawa lan Pandhawa perang (perang Bharatayuda). Antareja arep ngewangi perang, mula dheweke njaluk aji marang Eyang Antaboga, banjur diwenehi siunge Eyang Antaboga. Sapa bae sing kena siunge Eyang Antaboga bakal mati.

Nalika Antareja ketemu Bhatara Kresna, dheweke ngomong arep mbiantu Pandhawa kanggo nuduhake bektine marang Pepundhen Pandhawa. Dening Bhatara Kresna, Antareja dikon nyoba piyandele iku. Banjur nggarit tangane dhewe. Pandangane Antareja pet-petan.

9.     Laire Raden Gathutkaca

Raden Gathutkaca yaiku putrane Raden Werkudara (satriya ing Jodhipati) lan Dewi Arimbi. Nalika lair, Gathutkaca awujud raksasa. Gathutkaca nalika isih cilik jenenge Tetuka. Umur setaun, tali pusere Jabang Tetuka ora ana sing bisa nugel. Akhire Arjuna (adhine Raden Werkudara) nglakokake tapa kanggo njaluk pitunjuk marang dewa. Ing wektu sing padha, Karna uga nglakokake tapa, kanggo ngluru pusaka utawa senjata sakti.

Batara Narada ora bisa mbedakake rupane Arjuna karo Karna amarga rupane mirip. Batara Narada menehaake Kontawijaya marang Karna, sing sabenere kudu diwenehake marang Arjuna. Batara Narada sadar yen tumindake kuwi salah. Banjur njlentrehake sing sabenere marang Arjuna. Arjuna ngoyak Karna amarga arep ngrebut senjatane kuwi. Karna ora gelem menehake, banjur gelut. Karna kabur nggawa senjata Konta, lan Arjuna mung bisa nggawa sarung senjata Konta. Sarung Konta kasebut bisa dinggo kanggo nugel tali pusere Jabang Tetuka, sabab sarung Konta kuwi saka kayu mastaba. Nanging, nalika nugel tali pusere Jabang Tetuka, sarunge malah melu ambles ana ing wetenge Tetuka.

Jabang Tetuka digawa karo para dewa. Banjur dicemplungake ana ing Kawah Candradimuka. Para dewa uga mbalangake pusaka-pusaka menyang Kawah Candradimuka. Ora let suwe, Tetuka njumbul saka Kawah Candradimuka lan dadi wong lanang sing gagah perkasa.

10.        Bambang Piningit

Dina kuwi Amarta katon regeng. Para Pandhawa lagi ngrembag babagan perang Bharatayuda. Ora let suwe Resi Durna rawuh. Ana ing kana Resi durna melu rembugan. Resi Durna ngendika yen perang iku kudu diwurungake, amarga amarga bakal akeh sing mati, wong sing ora duwe dosa uga bisa melu mati. Cara kanggo murugake perang Bharatayuda yaiku kanthi cara mateni Petruk, banjur bathange diprotoli lan dipendhem ana ing pojok negara. Bratasena sarujuk marang panemune Resi Durna. Sri Kresna sing ngerti ana usul kaya mangkana malah ngguyu.

Bratasena ngongkon putrane, Gathutkaca kanggo ngluru lan mateni Petruk. Gathutkaca ya manut wae. Antasena adhine Gathutkaca, ora sarujuk yen kakange arep mateni Petruk sing ora duwe salah apa-apa. Antasena ngadang Gathutkaca, nanging malah kepethuk karo bapake. Antasena banjur sowan Sri Kresna.

Antasena lunga menyang pinggir kali kaya sing dikarepake Sri Kresna. Ana kana, Antasena krungu ngendikane Resi Durna, yen resi Durna mung arep mbodhoni Pandhawa. Petruk sing arep dipateni Gathutkaca mau, yen wis mati sukmane bakal males mateni Pandhawa, lan yen Pandhawa mati, sing nglungguhi Amarta ya Kurawa. Krungu kaya mangkana, Antasena banjur njedul lan ngajar Resi Durna. Kurawa ora bisa mbelani, nanging malah mlayu amarga tindake Antasena sing sawenang-wenang. Sawise ngajar Resi Durna, antasena menyang omahe Petruk. Tekane omahe Petruk, jebule wis ana Janaka sing uga arep nylametake Petruk. Sri Kresna uga raawuh ana ing kana. Banjur Sri Kresna ngubah wujute Petruk dadi wong bagus, sing jenenge “Bambang Piningit”.

Gathutkaca tekan ing omahe Petruk lan arep mateni Petruk. Nanging Petruk malih dadi buta gedhe lan sekti. Gathutkaca mlayu nggoleki bapake. Bratasena arep mbelani putrane, nanging Sri Kresna mapagake kaluputane Bratasena, lan ngendika yen Resi Durna iku mung arep mbodhoni Pandhawa.

Ing Taman Kadilengleng, Dewi Banuwati lagi gojeg karo para emban. Bambang Piningit nyedaki lan ngajak Dewi Banuwati nemoni Raden Janaka, yen Dewi Banuwati isih tresna marang Raden Janaka. Dewi Banuwati bangah banget atine.

Nalika Resi Durna lagi rembugan karo Kurawa, mbok emban mlebu lan menehi kabar yen Dewi Banuwati tiwas. Sing mateni jenenge Bambang Piningit. Resi Durna ora ngerti sapa kuwi Bambang Piningit iku. Resi Durna lan Kurawa banjur nggoleki Bratasena. Bratasena diajar Resi Durna ing alun-alun, Sengkuni sing arep mbiantu Resi Durna, banjur dicekeli marang Antasena. Antasena uga njlentrehake yen Resi durna iku mung pengin putrane sing dadi Tumenggung ing Amarta, yen Pandhawa tiwas.

Akhir crita, Bambang Piningit ngaturake Dewi Banuwati marang Raden Janaka. Amarga tugase wis rampung, Bambang Piningit wujute malih dadi asline, Petruk.