Undha-Usuk Basa Jawa

UNDHA – USUK BASA JAWA

1.      Undha – Usuk Basa Ingkang BakuIngkang dipunwastani undha – usuk basa baku, punika basa ngoko saha krama ingkangngetrepi wawaton utawi paugeranning undha – usuk basa. Tuladhanipun undha – usukbasa ingkang dipunwulangaken ing pawiyatan, ingkang dipunangge ing kaperluan utawikawigatosan resmi, ingkang dipunanggé ing buku – buku seserepan, buku – buku basa lansastra Jawa, lsp.

2.      Undha – Usuk Basa Ingkang Kirang BakuAmargi paugeran undha – usuk basa punika satuhu namung awujud pandom utawiancer – ancer, kados langkung prayogi yèn boten dipunwastani undha – usuk basa ingkangboten baku, nanging ingkang kirang baku. Amargi cak – cakanipun ing unggah – ungguhbasa mila remit, temtunipun ugi boten gampil badhé mbédakaken pundi ingkang baku sahapundi ingkang boten baku. Kados langkung sekéca menawi nitik / nitèni kémawonsapinten kekiranganipun saking paugeran, kathah punapa sakedhik.

    Wondéné kekirangan wau dumados saking daya pangaribawanipun basa – basaingkang boten baku, inggih punika tilaran saking basa Jawa ing jaman kajawèn arupi basamadya lan basa krama désa, basa enggèn – enggènan, basa Indonesia saha basa manca.

      Tuladha:

 

Dados wosing andharan, bilih tiyang saged ing unggah – ungguh basa, yèn wicanten utawi sesambetan kaliyan tiyang sanès, basanipun tansah dipunarah – arah, netepipranataning subhasita, paugeraning tata susila, murih tansah adamel reseping manah.Wondèné caranipun, tiyang wau tansah saged nglenggahaken dhiri pribadhi, njagiajining dhiri nanging boten pegat ing lampah lembah manah, andhap asor saha pinterngurmati ing ngasanès. Tumrap unggah – ungguh basa, prakawis ingkang kalebet wigatoslan remit inggih punika cak – tumindakipun ngurmati tiyang sanès, amargi kanthi tansahmulat sawatawis pepènget utawi factor 

, ing antawisipun :

1.      Faktor  umur. Tuladhanipun : laré alit ngurmati laré ingkang langkung ageng. Tiyang enèm ngurmati tiyang ingkang langkung sepuh.

2.      Faktor  peprenahan (kekerabatan). Wosipun tiyang ingkang kaprenah enèm, ngurmati sadhèrèk ingkang awunipun langkung sepuh. Tuladhanipun : adhi ngurmati kakangutawi mbakyu. Anak ngurmati bapa lan ibu (tiyang sepuh). Putu ngurmati embah.Keponakan ngurmati bapa paman lan bibi, lsp.

3.      Faktor  drajat pangkat. Tuladhanipun : murid ngurmati guru. Pegawé ngurmati pangarsanipun. Warganing pakempalan ngurmati sesepuhipun.

4.      Faktor  drajat semat. Tuladhanipun : Tiyang ingkang sugih, utawi sitinipun wiyar,blanjanipun ageng, lsp.

5.      Faktor  trah. Tuladhanipun : Tiyang ingkang gadhah sesebatan, radèn ajeng, radènmas, lsp.

6.      Faktor  tetepangan. Wosipun tiyang ingkang dèrèng tepang, dèrèng patos tepang,utawi tepangan énggal, limrahipun langkung dupunurmati tinimbang tiyangingkang sampun kulina. Tuladhanipun : yèn manggihi tamu, utawi tetumbas dhateng bakul, ingkang dèrèng tepang utawi dèrèng kulina, limrahipun mawi basakrama.

Manut saking layang Karti Basa terbitan Kementrian PP dan K (1946: 64 – 84),mraté

lakaken bilih undha – usuk basa punika kapérang dados pitung (7) tataran, ingantawisipun :

1.      Basa Ngoko

a.       Ngoko-lugu 

b.    Ngoko-andhap

            c.    Antya-basab

            d.    Basa-antya

2.      Basa Madya

a.       Madya-ngokob.

b.      Madyantarac.

c.       Madya-krama

3.      Basa Krama-désa

4.      Basa Krama

a.       Mudha-krama

b.      Kramantarac.

c.       Wredha-krama

5.      Basa Krama–inggil

6.      Basa Kedhaton

7.      Basa Kasar