Tembang Macapat

TEMBANG MACAPAT

Tembang Jawa iku ana 3 warna, yaiku :

A. Tembang Gedhe

B. Tembang Tengahan

C. Tembang Macapat

TEMBANG GEDHE

A. Tembang gedhe

Tembang gedhe ing zaman saiki iku satemene niru tembang gedhe kuna kang aran kakawin, yaiku kang kaiket wewaton :

- Guru wilangan,

- Guru lagu, yaiku abot enthenging suara utawa dawa cendheking wanda.

Rehning ing jaman saiki umpamane wis padha ora ngerti abot enthenging suara apa dene dawa cendheking wanda, pandhapuking tembang gedhe mung nganggo wewaton :

- Cacahing wanda ing dalem sapada pala/sagatra kang diarani laku.

Tembang gedhe iku sapada ana patang gatra, utawa patang pada pala. Cacahing wanda pada pala siji lan sijine padha. Lire, yen pada pala kapisan 7 wanda, pada pala kapindho, katelu lan kang kaping papat uga mitung wanda. Cacahing wanda saben sapada pala iku diarani laku.

Ing saikine tembang gedhe iku akeh kang kanggo mbawa gendhing utawa kanggo susuluk. Cacahing tembang gedhe luwih akeh katimbang tembang macapat lan tembang tengahan.

Tuladha :

Pethikan saka laying sendhon Langen Swara anggitan dalem Mangkunegaraan IV.

1. Kusumastuti, laku 16 bali 4, kapedhot 8/8 :

Lamunsira kaki, dumadi prajurit,

Den bias tuladha, patih mahespati,

Lelabuhanira, ingkang triparaka,

Guna, kaya, purun, estu yen utama.

2. Citramengen, laku 12 bali kaping 4, kapedhot 16/6 :

Lamunsira kaki, dumadi prajurit,

Den bias tuladha, patih Mahespati,

Lelabuhanira, ingkang tripakara,

Guna, kaya, purun, estu yen utama.

3. Mintajiwa, laku 16, bali kaping 4 kapedhot 8/8 :

Larashing reh sang nahen kung, ing dyah lan kapandhan ing sih

Kasangsaya ing turida, rudatine angranuhi

Ngrancaka tanag wigena, ginupita ing shari

Rinita prima puspita,pantes patrape kang warni

4. Pamularsih

5. Maduretna

6. Rarabentrok

TEMBANG TENGAHAN

B. Tembang tengahan

Tembang tengahan iku satemene uga tembang macapat nanging wis popular, wis arang-arang kesrambah, tembang tengahan iku kaiket ing :

- guru wilangan (cacahing wanda ing saben sagatra)

- guru lagu utawa dhong-dhinging swara (swara sing pamungkasane gatra)

Buku kang isi crita nganggo Tembang tengahan iku arane kidung, umpamane : kidung Sundhayana, kidung Ranggalawe, lsp.

Dene kang klebu Tembang tengahan iku :

• Balabak watak sembrana parikena

• Wirangrong watak mrabawani

• Jurudemung watak prenesan

• Girisa

Tuladha :

1. Jurudemung (7 gatra) : 8a, 8u, 8u, 8a, 8u, 8a, 8u

Niajeng mring gandhok wetan,

Wis pangeh lan rara mendhut,

Alon wijile kang wuwus, hen mendhut pamitanira,

Adhedhasar adol mbungkus,

Wus karta sarta kalian.

Dening jeng kyai Tumenggung

(Pranacitra)

2. Wirangrong (6 gatra) : 8i, 8o, 10u, 6i, 7a, 8a

Andhedulu ing samargi,

Langening enu katongtong,

Surem-surem rising hima naput,

Pak-ampak nglimputi,

Luhurung srinrarendra,

Luhuring srinrarendra,

Prabu harjunawijaya.

(Harjunawijaya)

3. Balabak (6 gatra) : 12i,3e, 12a, 3e, 12a, 3e, 12a, 3e

Para muda tamengeng nusa lan bangsa,

Dadine,

Aneng sira mulya makmuring Negara,

Dununge,

Sira samsya kajibah,

Yektine.

4. Girisa (8 gatra) : 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a

Den bias nampani padha,

Mungguh samithaning suksma,

Ingkang padha marang sira,

Wineruhken becik ala,

Anygah karepamira,

Kang marang pagawa ala,

Kang tumiba sia-sia,

Yaiku paring hyang Suksma.

(PB IV-Wulangreh)

TEMBANG MACAPAT

A. Tembang Macapat

Tembang yaiku reriptan kanthi paugeran tartamtu kang pamacane dilagokake, lan bias diiringi wiramaning gendhing.

Tembang Macapat iku ana 11. Kayadene tembang tengahan, tembang macapat uga kaiket ing guru lagu lan guru wilangan lan duwe watak dhewe-dhewe.

Mungguh cacahing larike utawa guru gatrane tembang Macapat iku ora padha.

Paugeran tembang macapat iku :

1. Guru gatra : arane utawa cacahe larik saben sapada

Upama : Maskumambang iku guru gatrane 4

Tegese : saben sapada ana 4 gatra, utawa patang larik

2. Guru wilangan : cacahe wanda saben sagatra (jumlah suku kata tiap baris)

Upama : Maskumambang guru wilangane 12, 6, 8, lan 8

3. Guru lagu : tibane swara ing pungkasan gatra

Upama : Maskumambang dhonh-dhinge i, a, i, a

Tegese : Maskumambang iku sapada pala ana 4 gatra, gatra kapisan ana 12 wanda, dhong-dhinge i, gatra kapindho ana 6 wanda, dhong-dhinge e, gatra katelu ana 8 wanda, dhong-dhinge i, gatra kapapat ana 8 wanda, dhong-dhinge a

Ing ngisor iki pratelane guru gatra, guru wilangan lan guru lagune tembang macapat

NO JENENGE TEMBANG GURU GATRA CACAHING WANDA LAN GURU LAGU

1 Maskumambang 4 12i,6a,8i,8a

2 Pucung 4 12u,6a,8i,12a

3 Gambuh 5 7u,10u,12i,8u, 8o

4 Megatruh 5 12u,8i,8u,8i,8o

5 Mijil 6 10i,6o,10e,10i,6i,6u

6 Kinanthi 6 8u,8i,8a,8i,8a,8i

7 Asmarandana 7 8i,8a,8o,8a,7a,8u,8a

8 Durma 7 12a,7i,6a,7a,8i,5a,7i

9 Pangkur 7 8a,11i,8u,7a,12u,8a,8i

10 Sinom 9 8a,8i,8a,8i,7i,8u,7a,8i,12a

11 Dhandhanggula 10 10i,10a,8e,7u,9i,7a,6u,8a,12i,7a

Ing ngisor iki watake tembang Macapat

No Jenenge tembang Watak Mathuke

1 Maskumambang Ngeres, nalangsa, keranta-ranta, kelara-lara Kanggo medhar rasa pangrasa kang ngeres, nggregel, keranta-ranta, ngeres.

2 Pucung Kendho, tanpa greget saut, sembrana parikena, lucu. Kanggo carita sing sajak mung sakepenake, tanpa greget utawa mempeng sembranan.

3 Gambuh Nggenah-nggenahake, akrab, rumaket, kulina, keduga, wanuhi. Kanggo suka pitutur kang rada sereng amarga wis keduga lan rumaket banget.

4 Megatruh Nglalut, ngeres, timtrim, sedhih. Susah-nelangsa, memelas, getun, prihatin.

5 Mijil Wedharing rasa, prihatin Kanggo suka pitutur, uga gegandrungan, medharake bukaning carita utawa mangayu bagya.

6 Kinanthi Seneng, tresna, asih, sih-sinisihan. Kanggo medhar piwulang, carita kang ngemu surasa asih tresna, asmara, gandrung-gandrung, pangayu-bagya.

7 Asmarandana Grapyak, sengsem, prihatin, sedhih amarga nandhang kasmaran. Kanggo carita kang surasa nawung asmara utawa kanggo medhar rasa asmara (pepisahan)

8 Durma Galak, muntab, nesu Kanggo medhar rasa nesu, muntab, sesorah kang sereng utawa carita perang.

9 Pangkur Sereng, gregetan, kejem, nantang Kanggo suka pitutur kang sereng ngemu srengen,

10 Sinom Ngresepake, grapyak, sumanak, renyah Kanggosesorah utawa suka pitutur

11 Dhandhanggula Ngresepake kewes, luwes, Kanggo apa-apa wae mathuk. Upamane kanggo mula bukaning carita, panutuping anggit (karangan), medhar piwulang, medhar rasa, sengsem, asih tresna, gegandrungan, lsp

Tuladha Tembang Macapat :

1. Pocung

Timbang nganggur pikirane dadi nglantur

Angur nyambut karya

Apa-apa ditandangi

Wit ngertia wong nganggur bantale setan

2. Maskumbang

Dhuh anakmas sira wajib angurmati

Marah yayah rena

Aja pisah kumawani

Anyenyamah gawe susah

3. Gambuh

Sekar gambuh ping catur

Kang cinatur polah kang kelantur

Tanpa tutur katula-tula katali

Kadalu warsa katutuh

Kepatuh pan dadi awon

4. Megatruh

Sigra milir kang gethek sinangga bajul

Kawan dasa kang njageni

Ing ngarsa miwahing pungkur

Tinapi ing kanan kering

Kang gethek lampahnya alon

5. Kinanthi

Anoman malumpat sampun

Prapteng witing nagasari

Mulat mangandhap katingal

Wanodya yu kuru aking

Gelung tukas wor lan kisma

Ingkang iga-iga kaeksi

6. Asmaradana

Kasmaran murwani tulis

Caritaning babad jawa

Nguni duk panjenengan

Sang Aprabu Brawijaya

Ping gangsal majalengka

Narendra Binathara gung

Amangkurat tanah jawa

7. Mijil

Ngrasuk busana sang putrid

Denirasa lolos

Nuli nendhak angandhut patreme

Tininggalan parekan myang cethi

Wus samsya aguling

Lajeng lampahipun

8. Pangkur

Uripe sapisan rusak

Nora mulur nalare pating saluwir

Kadi ta guwa kang sirung

Sinerang ing maruta

Gumarenggeng gannggereng anggung

Gumrunggung

Pindha padane si mudha

Pradene paksa kumaki

9. Durma

Wringin sungsang wayahira tumaruna

Ngaubi awak mami

Turtinut ing bala

Pinacak siji kembar

Pepitu jajar maripat

Asri yen siyang

Angker kalane wengi

10. Sinom

Nuladha laku utama

Tumrape wong tang jawi

Wong agung angkesi ganda

Panembahan senopati

Kapati amarsudi

Sudaning hawa lan napsu

Pinesu tapa brata

Tanapi ing siyang ratri

Amamangun karyenak tyasing sesama

11. Dhandhanggula

Lamun sira anggeguru kaki

Amiliha manungsa kang nyata

Ingkang becik martabate

Sarta kang wruh ing hukum

Kang ngibadah lan kang wirangi

Sokur oleh wong tapa

Ingkang wus amungkul

Tan mikir pawewehing lyan

Iku pantes sira guranana kaki

Sartane kawruh ana

sumber:  http://jawasma1kra.wordpress.com/